การแสดง “ภาพลายเส้นเอกสารประกอบการสอนของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี” เป็นส่วนหนึ่งของ นิทรรศการ The Memoirs of Prof. Silpa Bhirasri สามารถเข้าชมนิทรรศการในรูปแบบ 360 องศาได้ที่ https://www.plan.lib.su.ac.th/Virtual/Thapra_Library/ หอสมุดวังท่าพระ สำนักหอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยศิลปากร จัดขึ้นเพื่อรำลึกถึงศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี เนื่องในวันครบรอบ 129 ปี ศิลป์ พีระศรี หรือวันศิลป์ พีระศรี ประจำปี 2564 โดยได้รับการอนุเคราะห์จากคณะจิตรกรรมประติมากรรมและภาพพิมพ์ มหาวิทยาลัยศิลปากร ที่อนุญาตให้นำภาพมาจัดแสดง ณ หอสมุดวังท่าพระ

“ภาพลายเส้นเอกสารประกอบการสอน” เป็นภาพเขียนลายเส้นที่ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรีเขียนขึ้นเพื่อใช้เป็นภาพประกอบการเรียน การสอนวิชาประวัติศาสตร์ และวิชาศิลปะ แก่นักศึกษาที่เรียนประวัติศาสตร์และนักศึกษาที่เรียนศิลปะ แสดงให้เห็นถึงลักษณะ รูปแบบของศิลปะในแต่ละยุคสมัย แต่ละภูมิภาคทั้งรูปแบบของศิลปะตะวันตก ศิลปะตะวันออก และศิลปะของประเทศต่าง ๆ รวมทั้งศิลปะของไทย เพื่อให้นักศึกษาได้เห็นภาพชัดเจนและเข้าใจง่าย ถือเป็นหลักฐานชิ้นสำคัญของการเริ่มต้นการเรียนการสอนศิลปะสมัยใหม่แบบตะวันตกที่ผสมผสานกับรูปแบบและเนื้อหาของศิลปะไทยที่พัฒนามาสู่ศิลปะร่วมสมัยของไทยในปัจจุบัน

ภาพลายเส้นเหล่านี้ปรากฏเป็นภาพประกอบหนังสือ “A Bare Outline of History and Styles of Art” ที่ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี ได้เขียนขึ้นในระหว่างที่ท่านดำรงตำแหน่งคณบดีคณะจิตรกรรมและประติมากรรม (ชื่อในสมัยนั้น) ต่อมาอาจารย์เขียน ยิ้มศิริ ได้นำมาแปลเป็นภาษาไทย ใช้ชื่อว่า "ประวัติศาสตร์และแบบอย่างศิลปะโดยสังเขป" เพื่อให้เข้าใจง่ายยิ่งขึ้น และภาพที่นำมาจัดแสดง ณ หอสมุดวังท่าพระ จำนวน 10 ภาพ เป็นภาพลายเส้นต้นฉบับที่เขียนด้วยดินสอและหมึก บนกระดาษ ขนาด 74.5x102 ซม. แสดงให้เห็นถึงรูปแบบของศิลปะตะวันตกและศิลปะตะวันออก

ศิลปะตะวันตก

ศิลปะกรีก (Greek Art)

ภาพลายเส้นประตูทางเข้าของวิหารอีเรชเทออน (Erechtheion) วิหารประดิษฐานเทพอะธีนา (Athena) และโพไซดอน (Poseidon) อยู่ทางทิศเหนือของอะโครโปลิส (Acropolis) ประเทศกรีซ (Greece) วิหารหลังนี้เป็นตัวอย่างสำคัญของวิหารกรีกในช่วงห้าศตวรรษก่อนคริสตกาล

ภาพลายเส้นลักษณะหัวเสาหลากหลายประเภทและลวดลายประดับ และมีภาพวาดของแผนผังรูปตัดของเสาประเภทต่าง ๆ

ศิลปะโรมาเนสก์ (Romanesque Art)

ภาพลายเส้นรูปแบบสถาปัตยกรรมศาสนาแบบโรมาเนสก์ (Romanesque) โดยทั่วไปจะสร้างในบริเวณที่มีความเด่นและเร้นลับ ประกอบด้วยกุฏิโดยรอบ ช่วงหนนึ่งของโบสถ์โรมาเนสก์ (Romanesque) แสดงถึงลักษณะใหม่ทางสถาปัตยกรรมในรูปแบบระบบการใช้ Arch Triforiurn ซึ่งเป็นเฉลียงส่วนบนของโบสถ์ ซึ่งสมัยโกธิค (Gothic) ใช้กันอย่างแพร่หลาย ด้านหน้าของโบสถ์ในยุโรปตอนเหนือ โดยทั่วไปจะมี 2 หอคอย สร้างความเป็นปึกแผ่นแก้โครงสร้างสำคัญของโบสถ์ ลักษณะพิเศษโดยเฉพาะเช่นนี้ยังคงพบในศิลปะแบบโกธิค (Gothic) ด้วย และโบสถ์จะมีหอคอยตรงกลางของ Transept กางเขน เริ่มสร้างในสมัยโรมาเนสก์ (Romanesque) จนถึงสมัยโกธิค (Gothic) เนื่องจากกำแพงมีความหนามาก โบสถ์จึงมีประตูลึกสอบลดหลั่นเข้าไปเป็นตอน ๆ ประกอบให้มั่งคั่งด้วยเสาเหลี่ยมหรือเสากลม และแถวของเสาจะแคบ ๆ ซึ่งเป็นลักษณะพิเศษของสถาปัตยกรรมโรมาเนสก์ (Romanesque) ที่นิยมกันมาก

ศิลปะโกธิค (Gothic Art)

ภาพลายเส้นแสดงภาพรูปตัดของโบสถ์ในรูปแบบศิลปะโกธิค (Gothic) ที่มียอดแหลม, สะพานบิน (Flying arch-Flying Buttress) ลายเส้นแสดงให้เห็นว่า Buttress ในทรงแนวดิ่ง สามารถรับน้ำหนักของ Vault โดยวิธีของสะพานบินอย่างไร และโครงสร้างของ Vault ยอดแหลม ซี่โครงทั้งหมดพุ่งจากเสาประกอบ และรูปตัดของซี่โครงแบบต่าง ๆ ของ Vault ลวดบัว (Mouldings) อยู่ในรูปของวงกลมลักษณะหน้าต่างของโกธิค (Gothic) เป็นหน้าต่างแบบกว้างด้วยเหตุที่เสาประกอบและ Buttress รับน้ำหนักของ Vault ผนังจึงมีความหนาน้อยลง หอคอยของโรมาเนสก์ (Romanesque) แบ่งเป็นตอน ๆ ในเส้นระดับ ส่วนของโกธิค (Gothic) แบ่งออกเป็นตอน ๆ ในเส้นดิ่ง

ศิลปะโรโกโก (Rococo Art)

ภาพลายเส้นแสดงรูปแบบศิลปะแบบโรโกโก (Rococo Art) ในคริสต์ ศตวรรษที่ 18 ของฝรั่งเศสและดัทช์ (Dutch) ประกอบด้วยเส้นโค้งอ่อนหวาน ได้รับอิทธิพลจาก งานลวดลาย งานเครื่องปั้น งานรัก ของศิลปะจีน จะเห็นได้จาก ลักษณะพิเศษของโต๊ะสมัยโรโกโก (Rococo) ขาเก้าอี้มีรูปและลายเป็นเส้นโค้ง ส่วนกระถางเคลือบ และส่วนรายละเอียดของลายผ้า แสดงให้เห็นถึงการรับอิทธิพลจากศิลปะของจีน

ศิลปะตะวันออก

ศิลปะฮินดู (Hindu Art)

ภาพลายเส้นแสดงรูปแบบศิลปะของฮินดู-ซาราเซนิค (Hindu-Saracenic Art) ในประเทศอินเดีย สถาปัตยกรรมถูกสร้างโดยชนชาวมุสลิมซึ่งเป็นนักก่อสร้างที่ได้สร้างปูชนียสถานอันวิจิตรงดงาม ได้รับอิทธิพลจากศิลปะของซาราเซนิค (Saracenic) ที่สร้างด้วยอิฐหรือหิน ความประสานกลมกลืนของความเป็นเอกภาพทั้งในรูปทรงด้านตั้งและผัง (Plan & Elevation) ดังภาพรูปตัดของทัชมาฮัล (Taj Mahal) รูปทรงของโดมเป็นหัวหอม ซึ่งเป็นลักษณะพิเศษของสถาปัตยกรรมของศาสนาของอิสลาม สำหรับภาพรูปตัดของสุสานของพระเจ้า Akhar ยังคงลักษณะของวิหารในรูปแบบของพุทธศาสนา และในส่วนของสุสานเป็นรูปแบบเฉพาะของฮินดู-ซาราเซนิค (Hindu-Saracenic) ที่เรียกว่า “Chatri”

กัษมีระ (Kashmir)

ภาพลายเส้นแสดงลักษณะโครงสร้างส่วนสำคัญของอาคารที่สร้างด้วยไม้ และวิหารซึ่งก่อด้วยอิฐก็จะมีโครงสร้างเช่นเดียวกับวิหารที่สร้างด้วยไม้ สำหรับแผนผังของวิหารจะล้อมรอบด้วยซุ้มที่ประดิษฐานรูปเคารพ ส่วนรายละเอียดของซุ้ม (Niche) และหัวเสาจะได้รับอิทธิพลจากศิลปะของกรีกและโรมัน

ศิลปะอินเดีย (India Art)

ภาพลายเส้นสถาปัตยกรรมพื้นเมืองแบบดราวิเดียน-ซาราเซนิค (Dravidian -Saracenic) ศิลปะอินเดียใต้ ตัวอย่างซุ้มประตูและซุ้มวิมานแบบวิชัยนคร และรูปแบบซุ้มโค้งศิลปะอินเดียใต้ภายในพระราชวังแห่งมถุไร (Madurai) รัฐทมิฬนาดู (Tamil Nadu) ประเทศอินเดีย

ศิลปะเนปาล (Nepal Art)

ภาพลายเส้นสถูปโบราณ วิหารทรงลูกบาศก์ ซึ่งมีหลังคาเป็นสถูปลักษณะพิเศษ ฐานของสถูปเล็กกว่าส่วนบน ลักษณะของสถูปนี้เห็นได้จากสถูปของธิเบต และสิ่งก่อสร้างด้วยไม้มีลักษณะพิเศษคล้ายกับญี่ปุ่น จีน และของทุกประเทศซึ่งใช้ไม้เป็นวัตถุธาตุส่วนใหญ่ในการก่อสร้าง

ศิลปะชวา (Java Art)

ภาพลายเส้นงานประติมากรรมที่ได้รับอิทธิพลจากประเทศอินเดียลวดลายตกแต่งปูชนียสถาน แบบลวดลายจำหลักของชวา รูปมกระ (Makara) (ภาพขวา) เป็นลวดลายนิยมกันมากในการใช้ตกแต่งของชวา เช่น ท่อระบายน้ำและประตู และที่อื่น ๆ

ด้วยสถานการณ์โรคติดต่อแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 และเป็นไปตามมาตราการควบคุมโรคระบาดของทางรัฐ ทำให้ไม่สามารถเข้าชม “ภาพลายเส้นเอกสารประกอบการสอนของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี” ณ สถานที่จัดแสดงได้ สำนักหอสมุดกลางได้จัดเก็บข้อมูลภาพทั้ง 10 ภาพ ไว้ใน “คลังข้อมูลศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี (The Repository of Professor Silpa Bhirasri) ที่พัฒนาขึ้นเพื่อรวบรวม จัดเก็บ และเผยแพร่เรื่องราวเกี่ยวกับศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี ในรูปแบบดิจิทัลสู่สาธารณะชน สามารถเข้าชม ได้ที่ https://bit.ly/3tFMK7j